Thách thức và Giải pháp Phát triển Nông nghiệp Bền Vững ở Đồng bằng Sông Cửu Long Trước Biến Đổi Khí Hậu
Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng trọng điểm nông nghiệp của Việt Nam, sở hữu khoảng 4 triệu ha đất nông nghiệp với ba loại đất chủ yếu gồm đất phèn, đất mặn và đất phù sa. Đây là nguồn tài nguyên thiết yếu, đóng vai trò then chốt cho phương thức phát triển nông nghiệp và sinh kế của hàng triệu người dân trong khu vực.
Tài nguyên nước – yếu tố cốt lõi cho sản xuất nông nghiệp – hiện phụ thuộc chủ yếu vào dòng chảy của sông Mê Kông và lượng nước mưa hàng năm. Tuy nhiên, địa hình thấp, chỉ khoảng 1 – 2 mét so với mực nước biển, khiến ĐBSCL trở thành một trong những khu vực dễ bị tổn thương nhất trước tác động của biến đổi khí hậu.
Biến đổi khí hậu và nguy cơ ngập lụt
Theo nghiên cứu của PGS.TS Nguyễn Xuân Lộc – Phó Trưởng khoa Môi trường & Tài nguyên thiên nhiên (Đại học Cần Thơ), nếu mực nước biển dâng lên 100cm, có tới 48% diện tích ĐBSCL sẽ đứng trước nguy cơ bị ngập úng. Điều này đặt ra những thách thức nghiêm trọng đối với an ninh lương thực quốc gia cũng như sự ổn định đời sống của người dân địa phương.
Bên cạnh đó, tình trạng sụt lún đất với tốc độ 1 – 2cm mỗi năm đang trở thành mối đe dọa tiềm tàng. Nguyên nhân chính đến từ việc khai thác nước ngầm quá mức, kết hợp với đặc điểm địa chất của vùng đất trẻ và áp lực từ hệ thống công trình xây dựng. Hậu quả là hệ sinh thái bị xáo trộn, cây trồng suy giảm năng suất và chất lượng, ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp và sinh kế bền vững.
Chuyển đổi tư duy phát triển và hành lang pháp lý rõ ràng
Trước thực trạng này, công tác bảo vệ tài nguyên đất, nước và ứng phó với biến đổi khí hậu đã được chú trọng triển khai ở nhiều cấp độ, từ địa phương đến quốc gia. Một số chương trình nghiên cứu tiêu biểu có thể kể đến như: Chương trình 60-02, các dự án cải tạo đất phèn, quy hoạch tổng thể phát triển ĐBSCL với sự hỗ trợ của các quốc gia như Hà Lan, Nhật Bản.
Bước ngoặt quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững của vùng là việc ban hành Nghị quyết 120/NĐ-CP năm 2017. Nghị quyết này đánh dấu một sự thay đổi mạnh mẽ về tư duy quy hoạch và phát triển tài nguyên nước, hướng đến mục tiêu thích ứng linh hoạt với biến đổi khí hậu và bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên.
Cùng với đó, Luật Bảo vệ Môi trường 2020 đã giúp xây dựng một hành lang pháp lý vững chắc hơn, đảm bảo công tác quản lý tài nguyên và môi trường được thực thi hiệu quả, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp gắn với bảo vệ tài nguyên nước và đất.
Giải pháp từ khoa học – công nghệ và hợp tác quốc tế
Tại Đại học Cần Thơ – trung tâm nghiên cứu hàng đầu trong lĩnh vực tài nguyên và môi trường tại khu vực phía Nam – nhiều đề tài và dự án khoa học đã và đang được triển khai nhằm tìm kiếm giải pháp bền vững, thích ứng linh hoạt với những biến động khí hậu. Việc cải tạo đất phèn, tối ưu hóa nguồn nước tưới tiêu, điều chỉnh mô hình canh tác và phát triển giống cây trồng phù hợp đang được nghiên cứu và chuyển giao cho người dân.
Đáng chú ý, các dự án này nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ từ các tổ chức quốc tế uy tín như Đức, Nhật Bản, Đan Mạch cũng như nguồn ngân sách quốc gia. Việc tăng cường hợp tác quốc tế không chỉ mang lại nguồn lực tài chính mà còn giúp tiếp cận công nghệ tiên tiến và kinh nghiệm quản lý thực tiễn từ nhiều nước tiên tiến.
Hướng đến tương lai nông nghiệp xanh và bền vững
Trước những tác động ngày càng rõ nét của biến đổi khí hậu, việc phát triển nông nghiệp bền vững ở ĐBSCL không còn là lựa chọn, mà là con đường bắt buộc. Đồng bộ từ quy hoạch, chính sách đến ứng dụng khoa học – công nghệ sẽ giúp ĐBSCL vượt qua các thử thách, duy trì vai trò là “vựa lúa”, “vựa trái cây”, “vựa thủy sản” quốc gia.
Việc nâng cao nhận thức của người dân, khuyến khích trồng cây cảnh phù hợp địa hình – thổ nhưỡng, sử dụng nước tiết kiệm, cải tạo đất hợp lý và bảo tồn nguồn tài nguyên tự nhiên sẽ góp phần xây dựng một hệ sinh thái nông nghiệp xanh – sạch – hiệu quả, sẵn sàng thích ứng với tương lai nhiều biến động phía trước.
